Đạo mẫu qua tranh thờ Hàng Trống

Cao nhất là Đức Phật 

Lớp thứ hai là bốn vị vua của bốn cõi , tôi o nhớ nổi Danh tính của các ngài , nhớ đến đâu nói ra đến đấy Ngọc Hoàng Đại Đế - Ngũ Nhạc Đại Đế - Diêm Vương ........ - Long Vương .....

Lớp thứ ba là Tam Toà Thánh Mẫu 
Lớp thứ tư là Ngũ Vị Tôn Quan 
Lớp thứ năm là : Tứ Phủ Chầu Bà
Lớp thứ sáu là : Tứ Phủ Ông Hoàng 
Lớp thứ bảy là : Bát Bộ Sơn Trang

Tranh thờ là loại tranh dùng trong tín nguỡng và tôn giáo. Hầu hết các tôn giáo đều dùng tới tranh thờ, nhu Phật giáo, Ki tô giáo, Hồi giáo, Đạo giáo. Ở Việt Nam, tranh thờ chủ yếu là các hình thức thờ cúng tổ tiên, thờ thần, thờ các vật linh... đặc biệt ở trong các đền và phủ của Đạo Mẫu, ngoài các tuợng thờ còn có các tranh thờ mang chất liệu và phong cách dân gian rõ rệt. Trong các làng tranh vẽ loại tranh thờ về đạo Mẫu thì tranh Hàng Trống là nổi tiếng nhất. 

Hàng Trống Hà Nội xa thuộc thôn Tự Tháp, tổng Tiêu Túc(Thuận Mỹ), huyện Thọ Xuơng, nay thuộc quận Hoàn Kiếm, Hà Nội. Tranh thờ Hàng Trống thuờng đuợc dùng trong các sinh hoạt tín nguỡng ở đền và phủ của đạo Mẫu nhu: tranh Tứ Phủ, chúa Thợng Ngàn, Mẫu Thoải, Ngũ Hổ, Ông hoàng cỡi cá, cỡi ngựa, cỡi rắn( lốt ), bà chúa Ba, Đức Thánh Trần... Qua tranh thờ Mẫu Hàng Trống giúp ta có một cái nhìn tổng thể về hệ thống điện thờ đạo Mẫu nhu sau: 

Một là: Ngọc Hoàng, vị Thánh cao nhất trong đạo Mẫu, có ban thờ riêng trong các đền và phủ, tuy nhiên vai trò của Ngọc Hoàng trong nghi lễ và thờ cúng, cũng nhu trong tâm thức dân gian của ngời Việt rất mờ nhạt. 

Hai là: Tam toà thánh Mẫu gồm Mẫu Thuợng Thiên, Mẫu Thuợng Ngàn, Mẫu Thoải, Địa Tiên Thánh Mẫu họ là biểu trung cho quyền năng sáng tạo vũ trụ duy nhất, nhung lại hoá thân thành Tam vị, Tứ vị Thánh Mẫu cai quản các miền khác nhau của vũ trụ: Trời, đất, nuớc và thuợng ngàn. 

Ba là: Ngũ vị Vơng Quan, các vị đều mặc võ quan, mang kiếm hay kích, màu sắc võ phục thì tuỳ thuộc các vị thần ở các phủ nhu: Thoải phủ mặc màu trắng, Thiên phủ mặc màu đỏ, Nhạc phủ mặc màu xanh, Địa phủ mặc màu vàng. Quan lớn Đệ Tam và Quan Đệ Ngũ đều thuộc Thoải phủ, dòng Long Vuơng Bát Hải. 

Bốn là: Tứ vị Thánh bà hay Tứ vị Chầu bà đuợc hoá thân, phục vụ trực tiếp Tứ vị Thánh Mẫu. Chầu Đệ Nhất hoá thân của Mẫu Thuợng Thiên, Chầu Đệ Nhị hoá thân của Mẫu Thuợng Ngàn, vị Thánh thống soái trong các hàng Chầu, cai quản vùng núi non, sơn cuớc. Khi giáng trần bà mặc sắc phục Mán, màu xanh, đặc trng cho Nhạc phủ. Trong Nhạc phủ cùng với Chầu Đệ Nhị còn có Chầu Lục và Chầu Bé. Chầu Lục gốc nguời Nùng ở Hữu Lũng(Lạng Sơn), Chầu Bé ở Bắc Lệ(Lạng Sơn). Còn Chầu Muời gốc nguời thổ, tơng truyền đã có công giúp Lê Lợi đánh tan quân Liễu Thăng, trấn ải Chi Lăng, đợc thờ ở Đồng Mỏ(Lạng Sơn). Chầu Đệ Tam là hoá thân của Mẫu Thoải. Đó là vị Thánh có dáng vẻ u buồn, y phục và khăn trùm màu trắng. Chầu Đệ Tứ là vị Thánh giữ vai trò khâm sai Tứ Phủ. Tuy đứng đầu Địa Phủ, có khi bà hoá thân duới dạng Chầu Thoải phủ, khi giáng trần bà mặc áo trắng, múa đôi mái chèo; khi lại hoá thành Thánh Mẫu Thiên phủ, mặc áo đỏ, múa quạt(Chầu Đệ Tứ khâm sai Thuợng Thiên). 

Năm là: Ngũ vị Hoàng tử đợc gọi tên từ Ông Hoàng Đệ Nhất đến Ông Hoàng Muời. Tơng truyền, cũng nh các Quan, các ông hoàng đều có gốc tích là con trai Long Thần Bát Hải Đại Vuơng ở hồ Động Đình, tuy nhiên, theo địa phơng hoá thì các ông Hoàng đều gắn với một nhân vật nào đó ở cõi nhân gian là những danh tớng có công dẹp giặc cứu nuớc, những ngời khai sáng, mở mang đất nớc. Trong số mời ông Hoàng thì thuờng có sáu ông giáng đồng, có ba ông giáng rất thuờng xuyên, đó là Ông Hoàng Bơ, Ông Hoàng Bẩy, và Ông Hoàng Muời. Khi các ông giáng đồng, các Ông Hoàng có phong cách gần giống các Quan lớn, tuy nhiên có phần phong nhã, vui tơi hơn. 

Sáu là: Thập nhị Vuơng cô, từ cô Cả(Cô Đệ Nhất)đến cô thứ 12(Cô Bé), đều là các thị nữ của Thánh Mẫu và các Chầu. Tuy nhiên, khi giáng đồng các Cô có thể hoá thân vào vai trò khác nhau của Tứ Phủ. Cô Đệ Nhất là thị nữ của Mẫu Thuợng Thiên, mặc rất đẹp, Cô Đôi là thị nữ của Mẫu Thuợng Ngàn, khi giáng trần với hai bông hoa cài trên mái tóc. Cô Bơ(Ba)thuộc thuỷ phủ rất nổi tiếng với y phục màu trắng, thắt lung hồng , múa điệu chèo đò. Cô chữa bệnh cứu nguời bằng cách ban nuớc uống, nhung cũng có thể gieo bệnh nếu kẻ nào đó làm trái ý Cô. Cô thứ Tu là thị nữ của Chầu Đệ Tứ, Cô Năm thuộc Chầu Đệ Ngũ, nhung cũng có khi đuợc hoá thân là thị nữ của Mẫu Thuợng Ngàn hay Thuợng Thiên, cô thuờng xuất hiện trong các bữa tiệc. Cô Sáu phủ Thuợng Ngàn, ăn mặc áo chàm, đeo túi hoa, tóc cài hoa rừng, lung thắt con dao nhỏ, đi hái thuốc chữa bệnh cứu nguời. Cô Chín là thị nữ của Mẫu Thuợng Ngàn, giáng trần cô nói tiếng Mán, tiếng Muờng, cô múa đuốc soi đuờng, thêu hoa trên vải. Cô cai quản Đền Sòng Sơn
(Lạng Sơn), là một nữ thần rừng rất linh thiêng. Cô thứ Muời Hai còn gọi là Cô Bé Bắc Lệ, Cô Bé Thuợng Ngàn, đền thờ cô ở Bắc Lệ. 

Bẩy là: Thập nhị Vuơng cậu, là những nguời chết trẻ, từ 1 – 9 tuổi, hiển linh thành các bé Thánh. Nguời ta không biết rõ đầy đủ về 10 hay 12 vị thuộc hàng Cậu, họ là các phụ tá của các Ông Hoàng. Thuờng thì, lần lên đồng nào cũng có giá Cậu Bơ và Cậu Bé. Đó là các giá đồng với tính cách phóng túng, nghịch ngợm, quần áo kỳ cục, lời nói ngọng nghịu của trẻ con, kèm theo các điệu múa lân hay múa hèo khá sôi nổi. 

Tám là: Quan ngũ Hổ và Ông Lốt( Rắn ), nơi thờ thần Ngũ Hổ ở hạ ban, phía duới điện thờ Mẫu. Phía trên điện thờ chính, có hình tuợng đôi Bạch Xà vắt ngang. Trong quan niệm dân gian, Hổ là vị chúa cai quản vùng rừng núi, còn Rắn là thần ở nơi sông nuớc. Hổ thuờng đuợc vẽ năm con hổ màu sắc khác nhau, trong đó Hoàng Hổ(Hổ vàng) trấn phuơng Trung tâm(địa khu), Hắc Hổ(Hổ đen) trấn phuơng Bắc(Thuỷ khu), Bạch Hổ(Hổ trắng) trấn phuơng Tây(Kim khu), Xích Hổ( Hổ đỏ ) trấn phuơng Nam(Hoả khu), Thanh Hổ(Hổ xanh) trấn phuơng Đông(Mộc khu). Trong thờ Mẫu Tứ Phủ hay trong tín nguỡng dân gian, hình tuợng Hổ là biểu tuợng cho sức mạnh thiêng liêng, có thể trừ diệt ma tà, trấn giữ các phuơng, là thần linh canh cửa ở các ngôi đền.

Tranh thờ đạo Mẫu Hàng Trống là một di sản văn hoá cổ truyền chứa đựng giá trị nhiều mặt, do vậy, chúng ta cần luu giữ và bảo tồn chúng khỏi sự phá hoại của thời gian và của chính thành kiến con nguời.