Với người dân Hải Phòng, Bà chúa Năm Phương ngự trị trong tiềm thức như một vị thánh mẫu có nhiều quyền năng với những câu chuyện thần bí, đã nhiều lần hiển linh để phù hộ cho nước, che chở cho dân. Nhưng, rất ít người biết rằng, bà vốn được sinh ra trong một gia đình họ Vũ tại làng cổ Gia Viên (xưa có tên là làng Cấm), thuộc Tổng Gia Viên, huyện An Dương, tỉnh Hải Dương, nay thuộc quận Ngô Quyền, Hải Phòng. Bà sinh ra và lớn lên với một dung nhan tươi tốt, mọi bề đảm đang. Khi Đức Ngô Quyền khởi binh chống lại quân Nam Hán, bà được phong nữ tướng lo việc quân lương, tạo sức mạnh giúp quân ta đánh tan quân xâm lược trên sông Bạch Đằng năm 938, mở ra một kỷ nguyên độc lập cho đất nước sau hơn một nghìn năm Bắc thuộc. Với những đóng góp to lớn của Bà, Đức Vương Ngô Quyền đã phong tước hiệu cho bà là Ngô Vương Vũ quận chúa. Theo Nhà sử học Ngô Đăng Lợi, khi đó do Ngô Quyền chỉ xưng Vương, không xưng Đế nên Bà chỉ được phong tước hiệu Quận chúa. Sau này, với những cống hiến và công lao to lớn của Đức vương Ngô Quyền người dân tự phong cho Ngài là Ngô Vương Thiên Tử, theo đó Vũ quận chúa được dân phong là Quyến hoa Công chúa. Năm 1924, Vua Khải Định (triều Nguyễn) chính thức sắc phong tặng Bà là “Vũ quận Quyến hoa Công chúa Tôn Thần” và chuẩn cho làng Gia Viên được phụng thờ. Tuy nhiên, không chỉ ở làng Gia Viên, sau này, cứ ở đâu có thờ Ngô Quyền thì ở đó đều có phối hưởng thờ bà chúa Vũ quận.
Trải qua thời gian, với nhiều biến cố của lịch sử, trong tiềm thức người dân Hải Phòng, ngôi đền thờ Bà Vũ quận Quyến Hoa Công chúa trở thành chốn linh thiêng với nhiều điều linh ứng. Chẳng hạn, chuyện trước khi đánh trận trên sông Bạch Đằng, Đức thánh Trần Hưng Đạo đã vào đền thắp hương và đã được Bà phù hộ cho đánh tan quân địch... Cũng từ trong tiềm thức người dân, Bà chúa Vũ quận không phải người trần gian mà là một vị tiên nữ trên Thiên Đình, được giáng trần để “hộ quốc tý dân” (phù hộ cho nước, che chở cho dân”. Khi đã hồi tiên, Chúa Bà được giao quyền cai quản năm phương trời đất, bản cảnh bản xứ ngũ phương vậy nên được tôn xưng là
Bà Chúa Quận Năm Phương. Cũng có ý kiến cho rằng bà là Chúa Nam Phương, được giao quyền cai quản đất Nam (tức Việt Nam). Tương truyền rằng, chúa hiển linh, ngự khắp nơi khắp cảnh trong năm phương trời đất, chúa dạo chơi khắp chốn, cứ đúng vào lúc canh ba giờ Tí, chúa hiện hình ra người mỹ nữ, gọi xe rong chơi, rồi đi về đến “Cây Đa mười ba gốc” là nơi chúa hiển linh, trả tiền cho phu xe, nhưng khi biết ra thì toàn là tiền âm. Chúa cũng thẳng tay trừng trị kẻ nào còn ngang ngược, Chúa hành cho chân tay tê liệt, nằm mơ toàn thấy ma quỷ. Cũng có một câu chuyện truyền lại là: vào thời Pháp thuộc có một me Tây (vợ của ông chủ Nhà máy cơ khí Robert) bị chúa hành cho chí rận, khắp người ngứa ngáy không yên, phải đến kêu xin, sám hối cửa Chúa mởi khỏi. Tạ ơn chúa, me Tây đó đã lập đền thờ rất trang nghiêm, bắc ghế hầu Chúa, quanh năm cúng lễ rất tấp nập. Cách đây chưa lâu, câu chuyện về nơi Chúa ngự ở Vườn hoa chéo cũng còn mang đầy chất huyền bí. Chẳng hạn, cho đến nay, nhiều người dân ở Hải Phòng còn truyền tai nhau câu chuyện, vào năm 1968, khi có phong trào bài xích mê tín dị đoan, người đứng ra chỉ đạo chặt phá cây đa tại Vườn hoa chéo, sau này sinh con gái bị mắc chứng tâm thần, dở ngây, dở dại...
Bà Chúa Quận Năm Phương. Cũng có ý kiến cho rằng bà là Chúa Nam Phương, được giao quyền cai quản đất Nam (tức Việt Nam). Tương truyền rằng, chúa hiển linh, ngự khắp nơi khắp cảnh trong năm phương trời đất, chúa dạo chơi khắp chốn, cứ đúng vào lúc canh ba giờ Tí, chúa hiện hình ra người mỹ nữ, gọi xe rong chơi, rồi đi về đến “Cây Đa mười ba gốc” là nơi chúa hiển linh, trả tiền cho phu xe, nhưng khi biết ra thì toàn là tiền âm. Chúa cũng thẳng tay trừng trị kẻ nào còn ngang ngược, Chúa hành cho chân tay tê liệt, nằm mơ toàn thấy ma quỷ. Cũng có một câu chuyện truyền lại là: vào thời Pháp thuộc có một me Tây (vợ của ông chủ Nhà máy cơ khí Robert) bị chúa hành cho chí rận, khắp người ngứa ngáy không yên, phải đến kêu xin, sám hối cửa Chúa mởi khỏi. Tạ ơn chúa, me Tây đó đã lập đền thờ rất trang nghiêm, bắc ghế hầu Chúa, quanh năm cúng lễ rất tấp nập. Cách đây chưa lâu, câu chuyện về nơi Chúa ngự ở Vườn hoa chéo cũng còn mang đầy chất huyền bí. Chẳng hạn, cho đến nay, nhiều người dân ở Hải Phòng còn truyền tai nhau câu chuyện, vào năm 1968, khi có phong trào bài xích mê tín dị đoan, người đứng ra chỉ đạo chặt phá cây đa tại Vườn hoa chéo, sau này sinh con gái bị mắc chứng tâm thần, dở ngây, dở dại...
Tượng Bà Chúa Năm Phương ở đền Tiên Nga
Chúa Bà Năm Phương chỉ được hầu ở một số vùng như Hải Phòng và một số địa phương lân cận. Trong các đàn lễ mở phủ thường có dâng một tòa đàn gọi là: Đàn Chúa Bà (gồm có hình Chúa Quận Năm Phương, hai cô hầu cận, có khi là có cả hình 12 cô nàng (tất cả đều màu trắng), nón chúa hài cườm, một cỗ xe ngựa (hoặc xe phu kéo) hay thường gọi là Xe Chúa Bà) và thỉnh mời Chúa Bà Năm Phương về ngự để chứng đàn đó. Chúa Năm Phương thường ngự về trước Chầu Năm Suối Lân hoặc cũng có một số người hầu chúa sau Tam Vị Chúa Mường. Chúa ngự về thường mặc áo trắng. Đền Chúa Bà Năm Phương được lập ở rất nhiều nơi, nhưng nổi tiếng hơn cả là một số ngôi đền ở Hải Phòng, đất Chúa ngự: đầu tiên phải kể đến Chùa Cấm thuộc Phố Cấm, Hải Phòng (tên tự là Cấm Giang Bản Cảnh Linh Từ hay Nguyệt Quang Tự, trong bản tự có hẳn cung cấm bề thế uy nghiêm thờ Chúa), sau đó là đền Tiên Nga (số 53 Lê Lợi, phường Máy Tơ, quận Ngô Quyền, Hải Phòng; Vườn Hoa Chéo, trên đường Trần Hưng Đạo, Hải Phòng (đây là nơi trước đây người me Tây kia lập đền tạ ơn chúa, đền xưa rất lộng lẫy, nhưng bây giờ đã không còn do tàn phá của chiến tranh, chỉ còn lại dấu tích nhỏ nhưng vẫn là nơi linh thiêng, hàng tháng có rất nhiều người dân đến đây lễ chúa), rồi “Cây Đa mười ba gốc” là ngôi miếu nhỏ thờ Chúa (ở trên đường ra sân bay Cát Bi) là nơi chúa gọi phu xe chở về chốn đó, cuối cùng là ngôi miếu nhỏ không tên trên đường Lê Thánh Tông. Các ngôi đền đó đều tổ chức ngày tiệc chúa là ngày 16/6 âm lịch. Tính ra, xưa kia, trên đất Hải Phòng có ít nhất là năm nơi thờ Chúa Bà, vậy nên, khi chúa ngự, văn có hát rằng:
“Năm Phương, năm miếu rõ ràng
Ngũ Phương Bản Cảnh tiên nàng dâng hoa”
Ngũ Phương Bản Cảnh tiên nàng dâng hoa”
Năm 2003, tôi mua được căn nhà nhỏ trong ngõ 31 Lê Lợi, ngay gần ngôi đền thờ Chúa Vũ Quận. Tôn trọng tục lệ thờ cúng của người xưa, được nương nhờ trên đất Chúa, mỗi khi có công việc hệ trọng, tôi lại ra đền thắp hương, xin Chúa phù hộ, che chở. Đêm 30 Tết, vào khoảnh khắc giao thừa linh thiêng, tôi cùng các thành viên trong gia đình lại ra Đền thắp hương, cầu xin những điều tốt đẹp cho một năm mới đến. Có lẽ, Chúa thương tôi là người thật tâm, có đức nên những điều cầu khấn của tôi đều được linh ứng. Tôi tự nghiệm thấy, ngoài nỗ lực của bản thân, sự thành công trong công việc, trong cuộc sống, nhiều khi tôi gặt hái được cũng là nhờ có được may mắn, có quý nhân giúp đỡ. Các cụ có câu: Có thờ có thiêng, có kiêng có lành. Tôi không có ý định “khuyên” mọi người làm những điều giống như mình nghĩ, qua câu chuyện về bà Chúa Năm phương tôi muốn nói đến sự tự hào của chúng tôi, những người mang họ Vũ, dù là nam hay nữ đều cần phải khắc ghi truyền thống của tổ tiên, dòng họ, một truyền thống rất đáng tự hào: “Vì nước vì dân”.
Cây đa Mười ba gốc (xóm Trại, phường Đằng Giang, quận Ngô Quyền) có miếu thờ Chúa
BTV.
